Konsultativni proces: maj 2006 – jun 2009.

Raspravu o mehanizmima za utvrđivanje i kazivanje činjenica o neposrednoj prošlosti započele su tri organizacije za ljudska prava, Fond za humanitarno pravo (Srbija), Documenta (Hrvatska) i Istraživačko-dokumentacioni centar (Bosna i Hercegovina) u septembru 2005. godine, uz učešće eksperata Međunarodnog centra za tranzicionu pravdu. Učesnici skupa, predstavnici 10 vodećih organizacija za ljudska prava iz regiona, podržali su suđenja za ratne zločine kao najvažniji pravni mehanizam za utvrđivanje pojedinačne odgovornosti, posebno ukazujući da je saradnja između tužilaštava i sudova u regiji uticala da se čuje glas žrtava ratnih zločina iz drugih etničkih zajednica. Imajući u vidu da su krivična suđenja fokusirana na optužene, tri organizacije su pokrenule regionalnu debatu o instrumentima za utvrđivanje i kazivanje činjenica o ratnim zločinima, u čijem su fokusu žrtve, koji bi mogli da doprinesu potpunijoj slici o svemu što se desilo u prošlosti. Debata (konsultativni proces o mehanizmima za utvrđivanje i kazivanje činjenica o ratnim zločinima) je osmišljena kao niz regionalnih, nacionalnih i lokalnih debata (konsultacija) u manjim grupama (oko 30 učesnika) sa predstavnicima različitih grupa civilnog društva. Deo procesa postali su i forumi za tranzicionu pravdu, skupovi sa većim brojem učesnika (oko 250), na koje se kao gosti pozivaju i predstavnici država i međunarodnih organizacija. Cilj konsultativnog procesa je od početka stvaranje javne platforme na kojoj će žrtve i predstavnici civilnog društva iznositi svoje potrebe u odnosu na kršenje ljudskih prava i nepravde počinjene u prošlosti. Drugi, podjednako važan cilj je jačanje podrške za prihvatanje inicijative o regionalnom pristupu u utvrđivanju činjenica o ratnim zločinima, kako bi bila podržana u svim zemljama regiona, i od građana i od vlasti. U maju 2008. godine inicijativa je prerasla u predlog za osnivanje Regionalne komisije za utvrđivanje i kazivanje činjenica o ratnim zločinima i drugim teškim povredama ljudskih prava. Od tada, konsultativni proces dobija i treći cilj: izgradnja modela Regionalne komisije (REKOM).

Izvestaj o toku Konsultativnog procesa o instrumentima za utvrđivanje činjenica o ratnim zločinima i drugim teškim kršenjima ljudskih prava u post-jugoslovenskim zemljama, maj 2006 – jun 2009.