FHP: Odbijanjem da sjeverinskim žrtvama prizna status civilnih žrtava rata Srbija krši međunarodno pravo

U četvrtak 22. oktobra, otvaranjem spomen-obeležja žrtvama u Sjeverinu obeležiće se 23-godišnjica otmice i ubistva 16 građana Srbije bošnjačke nacionalnosti. Fond za humanitarno pravo (FHP) ) i Sandžački odbor za zaštitu ljudskih prava i sloboda (Sandžački odbor) upozoravaju da je sa stanovišta međunarodnog prava neprihvatljivo da Republika Srbija ne priznaje sjeverinskim žrtvama status civilnih žrtava rata. Sa druge strane, FHP i Sandžački odbor ističu angažovanje lokalne zajednice i opštine Priboj u komemoraciji ovog zločina, kao i njihovu pomoć u izgradnji spomenika, kao redak primer odgovornog odnosa institucija u bivšoj Jugoslaviji prema žrtvama koje dolaze iz manjinske etničke zajednice.

Dana 22. oktobra 1992. godine, za vreme trajanja rata u Bosni i Hercegovini (BiH), autobus autoprevoznika „Raketaˮ iz Užica koji je saobraćao na redovnoj liniji Rudo–Priboj zaustavili su pripadnici jedinice „Osvetniciˮ, koja je delovala pod okriljem Vojske Republike Srpske (VRS), na mostu preko Lima u mestu Mioče, gde put prolazi preko teritorije BiH. Nakon legitimisanja svih putnika, izdvojili su i izveli samo Bošnjake – 15 muškaraca i jednu ženu. Kamionom su ih odvezli u pravcu Višegrada, do motela „Vilina vlasˮ gde su ih pretresli, surovo pretukli i potom odveli na obalu reke Drine gde su ih streljali.

Žrtve ovog zločina su: Mehmed Šebo, Medredin Hodžić, Zafer Hadžić, Medo Hodžić, Ramiz Begović, Derviš Softić, Mithad Softić, Mujo Alihodžić, Alija Mandal, Sead Pecikoza, Mustafa Bajramović, Hajrudin Sajtarević, Esad Džihić, Idriz Gibović, Ramahudin Ćatović i Mevlida Koldžić (rođ. Hodžić). Posmrtni ostaci Medredina Hodžića pronađeni su u jezeru Perućac 2010. godine, dok se za telima ostalih još uvek traga.

U noći koja je prethodila ovoj otmici, nepoznati počinioci su iz Sjeverina prisilno odveli Sabahudina Ćatovića, brata Ramahudina Ćatovića. Ni njegovo telo do danas nije nađeno.

Pred Okružnim sudom u Beogradu 2005. godine za otmicu Bošnjaka i njihovo ubistvo, što je kvalifikovano kao ratni zločin protiv civilnog stanovništva, pravnosnažno su osuđeni na 20 godina zatvora Milan Lukić, Oliver Krsmanović i Dragutin Dragićević, a na 15 godina Đorđe Šević. Otmica Sabahudina Ćatovića nije bila obuhvaćena ovim krivičnim postupkom. Zapovednika jedinice „Osvetniciˮ Milana Lukića je Međunarodni krivični sud za bivšu Jugoslaviju (MKSJ) osudio 2012. godine na kaznu doživotnog zatvora zbog zločinâ u Višegradu.

FHP je u ime sedmoro srodnika sjeverinskih žrtava pokrenuo upravne postupke za sticanje statusa člana porodice civilne žrtve rata, u skladu sa važećim Zakonom o pravima civilnih invalida rata. Svi ovi zahtevi odbijeni su sa istovetnim obrazloženjem – da se pravo po ovom Zakonu ne može ostvariti za slučajeve kada je žrtva stradala van teritorije Republike Srbije.

Porodice žrtava podnele su 2007. godine tužbu za naknadu štete protiv Republike Srbije, zbog njene logističke i finansijske podrške vojnim i paravojnim jedinicama bosanskih Srba, kao i zbog neobezbeđivanja državne granice i propusta državnih organa da zaštite građane koji žive i rade u neposrednoj blizini područja na kojem se u tom periodu odvijao oružani sukob. I pored neopravdanog odugovlačenja parničnog postupka, za koje je i Ustavni sud utvrdio da predstavlja povredu prava na pravično suđenje, on ni do danas nije okončan, a predmet se u ovom trenutku nalazi pred Vrhovnim kasacionim sudom.

Tretman porodica žrtava iz Sjeverina i hiljada drugih žrtava od strane institucija Srbije koje zbog diskriminatornih odredbi važećeg Zakona o pravima civilnih invalida rata, usvojenog za vreme režima Slobodana Miloševića, nisu priznate kao civilne žrtve rata u Srbiji, kao i ozbiljne prepreke u ostvarivanju prava žrtava sudskim putem, predmet su kritika brojnih međunarodnih institucija i organizacija koje prate poštovanje ljudskih prava u Srbiji.

Komitet Ujedinjenih nacija (UN) za prisilne nestanke u februaru ove godine objavio je zaključne nalaze o primeni Konvencije o zaštiti svih lica od prisilnog nestanka od strane Srbije kao potpisnice, u kojima je posebno ukazao na prepreke u administrativnom sistemu ostvarivanja reparacija, ali i na visoki prag dokazivanja povrede ljudskih prava pred sudom i državnim organima. Primedbu da postojeći zakonski okvir u Srbiji ne pruža reparacije za prisilno nestale osobe i njihove porodice iznela je i Radna grupa za prisilne nestanke Saveta UN za ljudska prava u svom izveštaju nakon posete Srbiji u junu prošle godine (dostupan na engleskom jeziku). Sličnu primedbu u svom izveštaju izneo je i Komesar za ljudska prava Saveta Evrope Nils Muižnieks u julu ove godine (dostupan na engleskom jeziku).

FHP je, zajedno sa Centrom za unapređivanje pravnih studija, u aprilu 2015. godine javnosti predstavio Model zakona o pravima civilnih žrtava povreda ljudskih prava u oružanim sukobima i u vezi sa oružanim sukobima u periodu od 1991. do 2001. godine, koji sadrži rešenja koja bi ispravila nedostatke postojećeg zakonskog okvira.