Нова Македонија: ХАШКА ШЛАКАНИЦА

Автор: Билјана Ванковска

Поради иронија на судбината, прашање кое инаку не само што не е атрактивно, туку е и не­по­желно, стана топ-тема. Ние, кои сé што се однесува на воените злосторства ставаме под чергиче или завиваме во уставно-судска амнезија, се возбудивме од хашка пресуда за хр­ват­ски генерали. Сен­зацио­нал­ната вест (како што ја нарече Шпигел) се по­кло­пи со ро­ден­­­денот на единствениот наш хашки осуденик. Таква прилика за само­со­жалување не се про­­пушта! Па и оние парламентарци кои гласаа за амнестијата, сега ги разбрануваа емо­ци­и­те. Едни прашуваат: зарем Тар­чу­лов­ски е сега нај­го­лемиот злостор­ник, кој лежи 12 го­ди­ни затвор за операција (со неколку загинати), која е мач­кина каш­лица во споредба со жрт­ви­­те на „Олу­ја“? Еве, до­каз дека Хашкиот трибунал е пра­во­слав­на инс­ти­туција – за при­пад­ници од дру­га веро­ис­по­вест нема мес­то. Други коментираат: Уг­ледајте се на Хрватите, ви­дете ка­ко се брани чест на една држава! Не штедеа ни пари ни поддршка. Видете како прет­седателот Јосповиќ и премиерот Мила­но­виќ ги дочекаа ге­не­ра­лите, за кои изјавија де­ка се невини луѓе кои стоич­ки поднеле жрт­­ва за својата др­жа­ва! Хр­ватската јавност во еу­фо­рија, а ние ни на мрт­­во пла­­че(в)­ме, ниту на жи­во се ра­ду­ва­(в)­ме. За волја на вистината, пред да стане сестра, брат Љу­бе беше дочекан со смеш­на фа­лан­га со шлемови од стиро­пор, малку го тин­т­рав­ме низ медиуми, и потоа го вратив­ме во зат­вор – домашен за кој Ше­ве­нинген из­гле­да како лук­сузен апартман! Сé до сега и Тар­чу­лов­ски беше практично забо­ра­­вен, особено откако од затвор ја благослови амнес­ти­ја­та. И пок­рај ова бранување, се уш­те мислам дека тој нема да ја доживее слава­та на Го­­то­вина. Тој не само што не беше ге­не­рал кој предводеше офанзива, туку бе­ше те­лохранител на Прет­седателот кој над­вор од својата формациска задача отиде во освет­нич­ка мисија во род­ни­от крај. Ток­му овој факт, и оп­сегот и последиците од ак­цијата во селото Љуботен ја пре­диз­вика по­т­ребата од спо­ре­ду­вање и го раз­бу­ди чувство на не­прав­да. За најголем дел од јавноста, Ма­ке­­до­нија не е дел на регио­нал­на­та при­­каз­на. Судската (не)­правда и од­но­сот кон цивилните жртви од со­сед­­ството не е наша тема. Разбирливо, и сега водата се води само на на­ша воденица. Но, „раз­­­во­дот“ од еден регион не е ни лесна, ниту воз­можна работа. Тоа што сме како под то­тал­­­на или локална анесте­зи­ја, па ед­вај и да по­ка­жу­ваме ем­па­тија дури и кон жртвите од на­­шиот конфликт, е друг па­деж. Ќе потсетам на не­кол­ку детаљи кои упатуваат на тоа дека и сме дел на ре­гио­­налниот Гордиев јазол: првата жрт­ва на вој­ни­те бе­­­­ше Македонец, а и пос­­лед­­ната беше од тука. За го­лем дел од учес­ниците во кон­фликтот не знаеме од ка­де по­тек­­­нуваа(т), а еден број наши гра­ѓа­ни учествуваа во „нив­­ни­те“ конф­лик­ти (без ог­лед да­ли ста­нува збор за Ко­со­во или за Ву­ковар, каде удел има­­ше еден мајор кој стана на­чалник на Ге­­­не­рал­штаб). Најтажно е што немаме ни службена и кре­­ди­бил­на ста­­тис­ти­ка за бро­јот на за­гинати при­падници на уни­­формираните формации од „двете стра­­ни“, а уш­те по­мал­ку на ци­­вил­ни­те жртви. Ќе на­и­де­те на различни инфор­ма­ции, кои опе­­ри­­раат со едно­с­тра­ни и фри­зирани по­датоци, и никому ништо! На исчез­на­ти­те никој и не по­мислува, ос­вен нив­ни­те нај­блис­ки, и никому ништо.

И во Хрватска не е забавно да бидеш расипувач на забави среде на­ци­о­нална еуфо­ри­ја. Малкумина излегоа со критички став и со потсетување дека останува суштинско пра­ша­њето – кој е виновен за сто­ти­ците цивил­ни жртви (најголем дел од нив убиени на суров на­­чин по воената по­бе­да)? Кој е виновен за депортацијата на 200 илјади цивили од Кра­и­на? На­спроти хорот според кој До­мо­винската војна симболички и правно заврши и де­ка мо­­же да влезе во историјата ка­ко „кристално чиста“, ова малцинство храб­ри луѓе потсе­ту­ва дека прав­да­та не е испол­не­та. Ако е точно и дека Го­то­вина е не­вин, и дека имало злос­тор­­ства, тогаш држа­вата има обврска веднаш да ги рас­вет­ли. Катарзата која го означи кра­јот на војната, ток­­му пред портите на Брисел, и која значи влез со дигната глава во европ­ски­­от клуб, не е при­чина за сон на праведник. Проценката е дека е ова момент во кој е мож­­но сосема да се зат­­во­ри военото досие, односно да запре процесот на соочување со вис­­тината, како не­­­по­т­ре­б­ен и „историски“. Митот е одамна создаден, сега и правно санк­ци­о­ниран, па затоа се не­пробоен! Пресудата се објаснува со слабостите на обвини­тел­ст­во­то, т.е. погрешната прав­на квалификација на злосторството и на амбицијата на Карла Дел Пон­­те, која наместо по прав­­да, тргна да пишува ис­то­рија на распадот на екс-ЈУ. И за нај­доб­­рите прав­ници ос­та­­ну­ва дилемата како е можна огромна дискрепанца меѓу оцен­ката на фак­­тите и нив­ната прав­­на интерпретација од првата и жалбената инстанца (ка­ко и тенката ли­­нија меѓу ви­ната од невиноста со 1 глас разлика). Тоа ќе се изучува на пра­в­ните сту­­дии ши­­рум светот, но сега фокусот е на поли­тич­ки­те репер­ку­сии. Сликата на ре­гионот е во нај­­мала рака бизарна: Хрватска триумфира (ду­ри и оние кои до вчера го псу­еја судот), а ге­­нералите се поканети да „им го забијат“ на Србите и на симбо­ли­чен начин на поче­то­кот на фудбалски меч. Во име на Србија про­тестираат прет­­седател со четничко минато и пре­­ми­ер со милошевиќевско наследство. Најбизарната порака, сепак, стаса од БиХ. Прет­се­­­да­тел­ката на здружението „Мај­ките на Сребреница“ и ја честиташе пресудата на Хрват­с­ка, ис­праќајќи порака дека не­при­ја­телот на нивниот непријател е пријател (и покрај учес­т­­вото на Хрват­ска и во босанската војна). Пораката е пора­зи­тел­на бидејќи доаѓа од жена ко­­ја го сим­бо­ли­зи­ра ужасот на цивилните страдања, а која и по­крај десетина години на НВО ак­ти­визам по­кажува дека не бара правда, туку освета врз Србите, кои и да се, па ду­ри и ако се невини ци­ви­ли. Ова е само најциничен пример, но се чи­ни дека на мнозина се уш­­­­те не им е доста, не им доаѓа ум, и подготвени се да ба­раат правда само ако тие се из­зе­ме­­­ни. Не­ма изви­ну­вање, нема покајување, ниту одделување на ин­ди­ви­­­ду­ал­ната ви­на од опш­тес­т­ве­на­та одговорност за вое­ни­те конфликти, нема катарза од ко­ја ќе про­излезе инаква порака – ни­когаш повеќе.

Катарза во Македонија не е возможна, бидејќи таа не е етнички чиста држава каква што стана Хрватска. Албан­ци­те тив­ко (или не та­ка тив­ко) триумфираат, а Македонците тив­­ко не­го­ду­ва­ат. Но, се навикнуваат и жи­­ве­­­ат заедно на начин кој не е можен меѓу Срби­те и Хрва­ти­те и Бошњаците… И тоа е неш­­то! Пристојноста во секое општество почива на инс­­ти­ту­цио­­на­ли­­зи­ра­но ли­це­­ме­­­рие. Нашата мала војна е неспоредлива со дру­гите. Пред да си каже­ме де­ка не треба да гледаме назад, туку на­п­ред во иднината, од полити­чари­те тре­ба да побараме фак­ти за тоа ка­де се ис­чез­на­ти­те и колкумина ци­вили (Ал­бан­ци и Ма­ке­­дон­­ци, но и други) со живот ја пла­тија оваа рамковно-ох­ридска уба­ви­на. Второ, уче­с­ни­ци­те на кон­ф­лик­тот треба да до­би­јат тре­­ман првенствено како луѓе на кои им треба опш­т­ест­ве­­­на под­дрш­ка да ги из­ле­чат тра­умите од војната и конечно се интерираат во ци­вил­ниот жи­­­­­вот. Ако нешто ме радува, тоа е напредокот во јавното заго­ва­ра­­­­ње за РЕКОМ; поли­ти­ча­рите не од­­би­ва­ат да раз­го­ва­ра­ат на ов­аа те­­­­ма. И тоа е неш­­то… Со вакво Хашко финале и шла­­ка­ни­ца за прав­дата, и со на­­шата ам­нес­­тија, РЕКОМ добива на значење, како един­ст­ве­на надеж да не се за­борави она што не смее да се заборави, дури ни за некаков лажен мир во куќата или коа­ли­цијата.